Oğuzlar
Oğuzlar, tarihi Türk halklarının önemli bir bölümünü oluşturan bir Türk boyudur. Oğuzlar, Orta Asya’nın bozkır alanlarında yaşamış ve zamanla farklı kollar halinde ayrılarak farklı bölgelere göç etmişlerdir. Oğuzlar, Türk tarihinde önemli bir rol oynamış ve çeşitli Türk devletlerinin kurulmasına katkıda bulunmuşlardır.
Oğuzlar’ın tarih boyunca farklı dönemlerde farklı kolları ortaya çıkmıştır. Bu kollar arasında en önemlileri Kayı, Bayat, Yazır, Yıva, Avşar, Kınık, Çavuldur gibi boylardır. Bu boylar, tarihi Türk devletlerinde etkili olmuş ve Oğuzlar, Selçuklu Devleti’nin kuruluşunda ve Osmanlı Devleti’nin oluşumunda belirleyici bir rol oynamışlardır.
Oğuzlar, aynı zamanda Türk kültüründe önemli bir yere sahip olan Oğuz Kağan destanıyla da tanınır. Oğuz Kağan destanı, Oğuzların efsanevi lideri Oğuz Kağan’ın yaşamını ve mücadelelerini anlatan bir destandır.
Osmanlı Devleti’nin kurucusu Osman Gazi’nin de Oğuz soyundan geldiği düşünülsede aslında oğuz boyundan değillerdir.
Oğuzlar’ın bu şekilde Türk tarihindeki etkileri ve önemi oldukça büyüktür. Ancak, Oğuzlar hakkında daha fazla bilgi almak için tarih kaynaklarına ve araştırmalara başvurmak önemlidir, çünkü tarihi bilgiler zaman içinde değişebilir ve güncellenebilir.
Oğuz Boyları
Oğuzlar, tarih boyunca farklı boylara ayrılmış bir Türk boyu olup, bu boylar zaman içinde farklı yönlere göç ederek kendi yollarını izlemişlerdir. Oğuz boyalarının tam listesi, tarihsel ve coğrafi değişkenliklere bağlı olarak zaman içinde farklı kaynaklarda farklılıklar gösterebilir. Ancak genel olarak Oğuz boyalarının bazıları şunlardır:
Boz Oklar
Gün Han Oğulları
| Boyun adı | Anlamı | Sembolü |
|---|---|---|
| Kayı | Muhkem | Şahin |
| Bayat | Devletli ve nimeti bol | Şahin |
| Alkaravlı | Nereye varsa başarı gösterir | Şahin |
| Kara-Evli | Kara çadırlı | Şahin |
Ay Han Oğulları
| Boyun adı | Anlamı | Sembolü |
|---|---|---|
| Yazır | Çok ülkeye hakim | Kartal |
| Döğer | Toplanmak için | Kartal |
| Dodurğa | Ülke almak ve hanlık yapmak | Kartal |
| Yaparlı | Misk kokulu | Kartal |
Yıldız Han Oğulları
| Boyun adı | Anlamı | Sembolü |
|---|---|---|
| Avşar | Çevik ve vahşi hayvan avına hevesli | Tavşancıl |
| Kızık | Kuvvetli, yasakta ciddi | Tavşancıl |
| Beg Dili | Büyükler gibi aziz | Tavşancıl |
| Karkın | Çok ve doyuran aş | Tavşancıl |
Üç Oklar
Gök Han Oğulları
| Boyun adı | Anlamı | Sembolü |
|---|---|---|
| Bayındır | Daima nimetle dolu olan yer | Akdoğan |
| Beçene | İyi çalışır, gayret gösterir | Akdoğan |
| Çavuldur | Şerefli, ünü yaygın | Akdoğan |
| Çebni | Nerede yağı görürse hemen savaşır | Akdoğan |
Dağ Han Oğulları
| Boyun adı | Anlamı | Sembolü |
|---|---|---|
| Salur | Nereye varsa kılıç ve çomağı iş görür | Dal |
| Eymür | Son derece iyi ve zengin | Dal |
| Ala Yuntlı | Hayvanları iyi | Dal |
| Üregir | Daima iyi iş ve düzen kurucu | Dal |
Deniz Han Oğulları
| Boyun adı | Anlamı | Sembolü |
|---|---|---|
| Yigdir | İyilik, büyüklük, yiğitlik | Çakır |
| Bügdüz | Herkese tevazu gösterir ve hizmet eder | Çakır |
| Yıva | Derecesi hepsinden üstün | Çakır |
| Kınık | Nerede olsa azizdir (Atatürk bu boydandır) | Çakır |
Yazıcızāde ʿÂlì’nin, Tevârih-i Âl-i Selçuk adındaki eserinde Oğuz boyları;
Sağ Kol;Gün Ḫan, Ay Ḫan, Yılduz Ḫan
Ḵayı, Bayat, Yazur, Döger, Ușar (Avşar), Ḳayzıḳ (Kızık), Alḳaövli, Ḳaraövlü, Davdarḡa (Dodurğa), Yaparlu, Bigdeli, Ḳarḳın.
Sol Kol;Gök Ḫan, Ṯaḳ Ḫan, Dingiz Ḫan
Payındur (Bayındur), Becene (Biçene), Salur, İgdür, Bügdüz, Çavundur, Cibini (Çepni), Alayundlu, Evdagir (Üregir), Yıva, Ḳınuḳ.
Anadolu’da bugünkü söylenişe göre Oğuz boylarının adları:
Boz-oklar: Kayı, Bayat, Kara-Evli, Ak-Evli, Yazır, Döğer, Dodurğa, Avşar, Kızık, Beğ-Dili, Karkın.
Üç-oklar : Bayındır, Peçenek (Beçenek), Çavundur, Çepni, Salur (salır), Eymir, Alayuntlu, Yüreğir, İğdir, Büğdüz, Kınık.
Oğuz Boylarının Simgeleri
Damga-sembol (ongun) olarak sıkça kullanılan kartal, kudret ve kuvvetin temsilcisidir. Göksel hâkimiyeti, yükseklerde uçabildiği için yaratıcı’ya yakın oluşu ve insanlar arasında olan hadiseleri yaratıcı’ya haber verdiğine inanılması dolayısıyla kutsal sayılmıştır.
Eski Oğuzca’da “ongun” kelimesi “totem” anlamındadır. Macar dilbilimci László Rásonyi Ongun’un Türkçe bir kelime olduğunu, Abdülkadir İnan ise Moğolca kökenli olduğunu ifade eder.
Bahaeddin Ögel de “ongun” kelimesinin aslının Moğolca olduğuna katılırken Türkçesinin de “kök-menşe” anlamındaki “töz” olduğuna işaret eder. Oğuz destanlarına göre, her boyun bir kuş sembolü vardır.
Bu kuşlar da genel olarak yırtıcı kuşlardan seçilmiştir. Moğol tarihçisi Reşideddin Fazlullah, bu kuşlara Ongon deyimini kullanmış ve bu suretle deyim günümüze kadar ulaşmıştır.
Ebulgazi Bahadır Han’ın Şecere-i Türk eserine göre: Salur boyununki kartal, Dodurğa boyunun kızıl kartal, ve Kınık boyunun da ak kartal’dır.
Kartal, Altay mitolojisinde en büyük Tanrı sayılan Ülgen’in yedi oğlundan biridir.
- Kınık boyu : cürre karcığay, yani çakırdoğanın erkeği (Farsça cürre = kuşların erkeği)
- Kayı boyu : sungur (Reşideddin Fazlullah’ın listesinde şahin’dir.), yani şahinlerin en büyüğü olan akdoğan.
- Bayındır boyu : laçin (Reşideddin Fazlullah’ın listesinde şahin’dir), gezgin şahin.
- Yıva boyu : tuygun, yani yaşlı erkek çakırdoğan. Prof. Bazin Özbekçedeki karşılığını bulmuştur: kari erkek karcıyağ.
- Salur boyu : bürgüt, yani kral kartal.
- Afşar boyu : çure-laçin, yani erkek Bayağı doğan falco peregrinus.
- Begtili boyu : bahri, yani pandion haliaetos, yani küçük balıkçıl kartal ya da balık-kartal.
- Büğdüz boyu : italyu (tam olarak köpekleri alan anlamındadır), yani falco lanarius (Rusçada balaban), av için yetiştirilen dişi ya da kutsal doğan.
- Bayat boyu : ükü, yani grandük.
- Yazır boyu : turumtay (Reşîdüddîn Fazlullah’ın listesinde çakır’dır.), yani bozdoğan (Falco columbarius aesalon).
- Eymür boyu : adı bilinmeyen bu kuşa isperi, falco subbuteo, yani delicedoğan denebilir.
- Karabölük boyu: küyenek sarı, yani küçük sarı kerkenez (küye’nin nek’le kısaltılmışı).
- Alkaevli boyu : küyenek, yani kerkenez.
- İğdir boyu : karcığay, falco columbarius, yani çakırdoğan.
- Üreğir boyu : biku, yani gecekuşu.
- Tudırka boyu: kızıl karcığay, yani kızıl çakırdoğan.
- Ulayundluğ boyu : yağalbay, falco vespertinus, yani gece çakırdoğanı.
- Tüger boyu : küçügen, yani kuzuların büyük çakırdoğanı.
- Peçenek boyu : ala toğunak, lanius exubitor, yani haşarat yiyen boz saksağan.
- Çavuldur boyu : buğdayınık. Kononov’un bunu Humay olarak yorumlaması yanlıştır. Kırgız halkbiliminde yer alır. Adının buğdaykuşu olduğu düşünülür.
- Çepni boyu : humay. Farsça hüma. Bu kez hatayı Ebulgazi Bahadur Han yapmıştır. Gerçekte ongun’ları kumay, yani kar çakırdoğanı.
- Çarukluğ boyu : sarı karcığay, yani sarı çakırdoğan.
